EKZISTI (Existir)

 Efektive kaj nune esti: /Ser, efectiva y actualmente:

• Nia organizo ne plu ekzistas. /Nuestra organización ya no existe.
• Ne ekzistas naiva vulpo, ne ekzistas homo sen kulpo. /No existe un zorro cándido, no existe un hombre sin culpa.
• Li ne sciis pri la ekzisto de lia filo. /Él no sabía de la existencia de su hijo.
• Ni ricevis la ekzistadon de niaj gepatroj. /Nosotros recibimos la existencia de nuestros padres.
• Ĉiuj ekzistaĵoj havas rajton ekzisti (ekzistorajton). /Todos los existentes tienen derecho a existir (derecho a la existencia).
• Multe da laboro estis eluzita por ekzistigi la statuon. /Fue mucho trabajo desgastado para hacer existir la estatua.
• Ili ne povas kunekzisti pro malsameco. /Ellos no pueden coexistir por la desigualdad.

EKZOT(IK)A (Exótico)

Devenanta el tre malproksima fremda lando: /Proveniente de un país extranjero muy lejano:

• Mi kun plezuro gustumis ekzot(ik)ajn manĝaĵojn. / Yo degusté con placer comidas exóticas.
• Dum ferioj ni ĝuis ekzot(ik)on de tiu lando. /Durante las vacaciones disfrutamos lo exótico de ese país.
• Homoj tre interesiĝis kaj ĝoje babilis pri tia ekzot(ik)aĵo kiel Esperanto. /Las personas se interesaron mucho, y conversaban alegremente sobre ese exótico Esperanto.

ELASTA (Elástico)

1. Tia, ke ĝi facile kuntiriĝas, etendiĝas aŭ aliformiĝas pro premanta aŭ tiranta forto, kaj reprenas sian antaŭan formon, kiam tiu forto ĉesas: /Aquello que fácilmente se estira, se alarga o toma otra forma por una fuerza que presiona o tira, y que retoma su forma anterior, cuando cesa esa fuerza:

• Ŝtalo estas tre elasta kaj formebla. /El acero es muy elástico y moldeable.

2. Tre fleksiĝema, malrigida: /Muy flexible, compasivo:

• Ŝia talio estas gracia kaj elasta. /Su talle es gracioso y elástico.
• Mizero piedojn sanigas, kolon elastigas. /La miseria sana los pies, hace elástico el cuello.
• Neniu besto povas konkuri kun la elasteco de iliaj saltoj. /Ningún animal puede competir con la elasticidad de sus saltos.

3. Facile adaptebla al diversaj cirkonstancoj: /Fácilmente adaptable a diversas circunstancias:

• La signifo de la afiksoj devas resti elasta. /El significado de los afijos debe quedar elástico.
• La lingvo iomete elastiĝis. /La lengua se flexibiliza un poco.

ERARI (Errar, equivocarse)

1. Deflankĝi de la vero, de la ĝusta opinio, kalkulo kaj simile: /Apartarse de la verdad, de la opinión correcta, cálculo, etc.:

• Vi eraris en kalkulo. /Te equivocaste en un cálculo.
• Kiu demandas, tiu ne eraras. /Quien pregunta, no yerra.
• Mi korektis gramatikajn erarojn. /Corregí unos errores gramaticales.
• Via respondo estas erara. /Tu respuesta es errónea.
• Ĉi tiu frazo estas senerara. /Esta frase es correcta.
• Mi certas pri la erareco en la traduko de ĉi tiu vorto. /Estoy seguro de la equivocación en la traducción de esta palabra.

2. Deflankiĝi de la morala devo: /Apartarse del deber moral:

• Mi eraris, pardonu min! / ¡Me equivoqué, perdóname!
• Kiu ne pekis, kiu ne eraris? /¿Quién no pecó, quién no se equivocó?
• Pagas maljunaj jaroj por junaj eraroj. /En la vejez se pagan los errores de la juventud.
• Homo estas erarema. /El hombre es falible.
• La aspekto erarigis lin. /El aspecto lo hizo errar.

ESENCO (Esencia)

1. La esto en si mem, la realaĵo kuŝanta sub la fenomenoj: /El ser en sí mismo, la realidad oculta bajo los fenómenos:

• Ni eble ne diskutu pri la dia esenco. /Es posible que no discutamos acerca de la esencia divina.

2. Ĉio, kio faras ion aŭ iun tio, kio ĝi estas; ĉio, kio konsistigas la propran naturon de io aŭ iu, kontraste kun la ŝajno, la eksteraĵo: /Todo lo que hace que algo o alguien sea lo que es; todo aquello en que consiste la propia naturaleza de algo o de alguien, en contraste con la apariencia, la exterioridad:

• Li ne multe pensas pri sia propra interna esenco. /Él no piensa mucho acerca de su propia esencia interna.
• Nomo egala, sed esenco mala. /El nombre iguala, pero la esencia muestra cualidades contrarias.
• Laŭ la aspekto li estis bona homo, sed esence li estis ruzulo. /Según el aspecto, él era un buen hombre, pero en esencia era un ladino.

3. La kerno, la plej ĉefa parto, la nepra, nemalhavebla ecaro de io: /El núcleo, la parte principal, indefectible, conjunto de cualidades imposible de no poseer:

• Mi ne komprenis la esencon de lia demando. /No comprendo la esencia de su pregunta.
• Bruo potenca, nula esenco. /Ruido potente, nula esencia.
• La dokumento laŭ mi ne estas tute klara kaj esenca. /En mi opinión, el documento no es totalmente claro ni esencial.
• Tio estas neesenca problemo. /Ese es un problema no esencial.

4. Koncentrigita eltiraĵo el iuj substancoj ĝenerale bonodoraj aŭ aromaj: /Lanzamiento concentrado de algunas substancias, generalmente olorosas o aromáticas:

• Mi verŝis iom da roza esenco en akvon kaj banis min. /Vertí un poco de esencia de rosas en agua y me bañé.

ESTIMI (Estimar, apreciar)

Havi altan opinion pri ies morala kaj spirita valoro, aŭ pri ties faroj: /Tener una alta opinión respecto al valor moral y espiritual de alguien, o de sus acciones:

• Ni ĉiuj devas estimi niajn gepatrojn. /Todos debemos apreciar a nuestros padres.
• Estimataj sinjoroj kaj sinjorinoj, estas plezuro vidi vin ĉiujn ĉi tie! / ¡Estimados señores y señoras, es un placer verlos a todos aquí!
• Ŝi perdis la estimon por si mem (memestimon). /Ella perdió la estimación por sí misma (autoestima).
• Tiu homo estas estiminda, ĉar li faris multon por nia lando! / ¡Ese hombres es digno de estimación, porque hizo mucho por nuestro país!
• Mi malestimas perfidulojn. /Yo desprecio a los pérfidos.
• Malriĉeco ne estas krimo, tamen kondukas al malestimo. /La pobreza no es un crimen, sin embargo conduce al desprecio.
• Li estas malestiminda mensogulo! / ¡Él es un despreciable mentiroso.

EDUKI (Educar)

1. Direkti la elvolviĝon de fizikaj, moralaj kaj intelektaj kapabloj de infano aŭ junulo: /Dirigir el desarrollo de las capacidades físicas, morales e intelectuales de los niños o los jóvenes:

• Gepatroj edukis min en la plej granda severeco. /Mis padres me educaron con la más grande severidad.
• Ili donis bonan edukon al mi. /Ellos me dieron una buena educación.
• Mi zorgis pri edukado de malpli aĝa fratino. /Yo me preocupé de la educación de mi hermana menor.
• Niaj seminarioj havas edukan celon. /Nuestros seminarios tienen un propósito educativo.
• Ĉu vi denove ne estis en edukejo?!  / ¿Otra vez no asististe a la escuela?
• Kiel malbele vi parolas, needukita knabo! / ¡Qué feo hablas, muchacho mal educado!

2. Malsovaĝigi (beston): /Domesticar (un animal):

• Ili edukis tigron kaj nun ĝi loĝas en ilia korto. /Ellos educaron a un tigre, y ahora él (tigre) vive en el patio de ellos.
• Timu lupon edukitan kaj malamikon repacigitan. /Teme a un lobo educado y a un enemigo pacificado.
• Neniu edukisto sukcesos eduki ĉi tiun beston, ĉar ĝi estas needukebla! / ¡Ningún domador tendrá éxito en educar a este animal, porque es indomable!

EBRIA (Ebrio, borracho)

1. Trinkinta tiom da alkoholaĵoj, ke la cerbo kaj muskoloj ne plu normale funkcias: /Que ha bebido tanto alcohol, que el cerebro y los músculos ya no funcionan normalmente:

• Ŝia edzo denove revenis hejmen ebria. /Su marido de nuevo volvió ebrio a casa.
• Li saltas gracie, kiel urso ebria. /Él salta graciosamente como un oso ebrio.
• Vera opinio montriĝas en ebrio. /La verdadera opinión se muestra en la ebriedad.
• Ebrieco pasas post dormo, malsaĝeco neniam. /La ebriedad se pasa después de dormir, la insensatez, nunca.
• Ne miksu ebriigaĵojn! /¡No mezcles los licores!
• Ili ebriiĝis antaŭ noktomezo. /Ellos se embriagaron antes de la medianoche.
• Por ebriulo ne ekzistas danĝero. /Para el ebrio no existe el peligro.
• Mi verŝis akvon sur lin por ke li malebriiĝu. /Vertí agua sobre él, para que se le pase la ebriedad.

2. Konfuzata de pasio aŭ granda emocio: /Confundido por la pasión o una gran emoción:

• Ni ĉiuj estis ebriaj de feliĉo. /Todos nosotros estábamos ebrios de felicidad.
• Sukceso ebriigis lin. /El éxito lo embriagó.

ZORGI (Cuidar de, preocuparse por)

1. Serioze direkti sian atenton kaj agadon al ies bono: /Dirigir seriamente su atención y acción al bienestar de alguien:

• Ŝi zorgas ne nur pri siaj infanoj, sed ankaŭ pri siaj gepatroj. /Ella cuida  no sólo a sus hijos, sino también a sus padres.
• Zorgu pri vi, kaj nenion pli. /Preocúpate de ti, y de nada más.
• Nenio povas anstataŭi la patrinajn zorgojn. /Nada puede reemplazar los cuidados maternos.
• Hodiaŭ mi devas prizorgi mian frateton. /Hoy debo cuidar de mi hermanito.

2. Apliki sian atenton, ke ago estu bone plenumita: /Aplicar su atención a que un acto sea bien llevado a cabo:

• Li zorgas, ke ĉiuj gastoj de la hotelo ricevu ĉion, kion ili deziras. /Él se preocupa de que todos los huéspedes del hotel reciban todo lo que ellos desean.
• Ŝi estas zorgema lernantino. /Ella es una estudiante preocupada.
• Vi malzorgas viajn devojn! /¡Tú descuidas tus deberes!

3. Maltrankviliĝi pro necerteco aŭ dubeco de io, kion oni opinias grava: /Intranquilizarse por la incertidumbre o la duda sobre lo que se considera importante:

• Li tute ne zorgas pri sia estonteco. /Él no se preocupa en absoluto por su futuro.
• Riĉa zorgas pri ĉampano, malriĉa pri pano. /La riqueza se preocupa de la champaña, la pobreza del pan.
• Nenio min zorgigas. /Nada me preocupa.
• Mi asekuris min, ĉar mi antaŭzorgas malsanon kaj alian malbonon. /Me aseguré, porque soy prudente ante una enfermedad u otro malestar.
• Ŝajnas al mi, ke via vivo estas senzorga. /Me parece que tu vida es descuidada.

4. Konscience fari, plenumi (taskon kaj simile): /Hacer o llevar a cabo algo concienzudamente (una tarea, etc.)

• Zorgu vian metion kaj ne miksu vin en alian. /Cuida tu oficio y no te mezcles en otro.
• Granda ofico - grandaj zorgoj. /Un gran empleo – grandes preocupaciones.
• Ŝi ĉiam estas zorge vestita. /Ella siempre está cuidadosamente vestida.

VALIZO (Maleta, valija)

Malgranda, manportebla kofro, kiu malfermiĝas en du partojn: /Pequeño cofre transportable por mano, que se abre en dos partes:

• Ĉu vi jam pretigis la valizojn? / ¿Ya tienes listas las maletas?
• Pli valoras propra ĉemizo ol fremda plena valizo. /Más vale  la propia camisa que una valija extraña llena.
• Mi metis miajn dokumentojn en valizeton. /Metí mis documentos en una maletita.
• Metu viajn valizojn en valizujon (de aŭto). /Mete tus maletas en la cajuela (de un auto).

VALORO (Valor)

1. Grado, laŭ kiu iu aŭ io estas ŝatata pro siaj kvalitoj kaj meritoj: /Grado según el que alguien o algo es apreciado por sus cualidades y méritos:

• Laŭ la personoj, kun kiun oni havas interrilatojn, estas difinita la propra  valoro de homo. /Según las personas con quienes  se tiene interrelaciones, se define el valor propio de una persona.
• Kia estas via laboro, tia estas via valoro. /Lo que es tu trabajo, ese es tu valor.
• Montras parolo, kion cerbo valoras. /La palabra muestra lo que el cerebro valora.
• Mi pensas, ke vi havas senton de malplivaloreco. /Creo que tienes un sentimiento de baja autoestima.
• Ne valoranto plaĉas, sed plaĉanto valoras. /Quien valora no agrada, pero quien complace valora.
• Ne traktu nin kiel senvalorajn bestojn! / ¡No nos trates como animales sin valor!

2. Grado de taksebleco; sumo, je kiu io estas mone taksata: /Grado de posible tasación; suma en que algo se tasa monetariamente:

• La valoro de tiu varo malaltiĝis lastatempe. /El valor de esa mercadería ha bajado últimamente.
• Oni batas la oron, por provi ĝian valoron. /Se golpea el oro, para probar su valor.
• Li elspezis cxiun monon por aĉetado de tiu multevalora (grandvalora, altvalora) perlo. /Él desembolsó todo el dinero para la compra de esa carísima (de gran o alto valor) perla.

3. Grando, al kiu variablo aux funkcio povas egali: /Grandeza a la que una variable o una función puede igualar:
• Trovu valoron de ĉi tiu funkcio. /Encuentra el valor de esta función.
4. Io, kio iel valoras: /Lo que de alguna manera tiene valor:

• Promesita trezoro estas sen valoro. /Un tesoro prometido no tiene valor.
• Pli valoras interkonsento, ol juĝa dokumento. /Más vale el consentimiento mutuo que un documento legal.
• Viaj konsiloj estas tre valoraj por mi. /Tus consejos son muy valiosos para mí.
• Ĉu vi forvendis ĉiujn valoraĵojn?! / ¿Vendiste todos los valores?

5. Tio, kion homoj jugxas morale aŭ estetike grava: /Aquello que las personas juzgan moral o estéticamente importante:

• Ni devas klopodi, ke la veraj valoroj de tiu nacio estu konigataj al la mondo. /Debemos procurar que los valores verdaderos de esa nación sean dados a conocer al mundo.