KONDUTI (comportarse, conducirse, portarse)

Agi iamaniere en siaj rilatoj kun aliaj homoj / Actuar de tal manera en sus relaciones con otros hombres

• Kondutu bone kaj vi ricevos bombonon. / Pórtate bien y recibirás un bombón.
• Ŝi ĉiam ĝentile kondutis al ĉiuj. / Ella siempre gentilmente condujo a todos.
• Vi devas ŝanĝi vian konduton, alikaze vi havos neniun amikon. / Debes cambiar tu conducta, de otra forma no tendrás ningún amigo.
• Li ĉiam estis bonkonduta infano. / Él siempre fue un chico de buena conducta.
• La gefratoj estis malbonkondutaj kontraŭ mi. / Los hermanos se portaban mal conmigo.

BRUI (Hacer ruido, resonar, retumbar)

1. Aŭdigi diversajn fortajn sonojn, sen harmonio: /Hacer oír diversos sonidos fuertes, sin armonía.

·   Iu bruis nokte kaj ĝenis dormi al mi. /Alguien hizo ruido anoche, y me molestaba para dormir.

·   Ŝuldo ne bruas, tamen dormon detruas. /La deuda no hace ruido, sin embargo, destruye el sueño.

·   Post brua vento subita silento. /Tras un viento ruidoso, un silencio súbito.

·   Musoj bruetas. /Las moscas hacen ruiditos.

·   Feliĉe la fridujo estas malbrua. /Felizmente la nevera es silenciosa.

·   Ni iris per senbruaj paŝoj, por ke neniu nin ekaŭdu. /Fuimos con pasos silenciosos, para que nadie nos escuchara.

·   La laŭtega muziko superbruis eĉ lian krion. /La música fortísima resonaba incluso sobre su grito.

2. Abunde kaj laŭte paroli pri io, por atentigi la publikon: /Hablar copiosa y fuertemente sobre algo, para que el público ponga atención.

·   Ŝajnas al mi, ke la tuta mondo bruas pri tio. /Me parece que todo el mundo hace ruido sobre eso.

·   Per paroloj li bruas, tutan urbon detruas. /Con discursos él resuena, toda la ciudad echa abajo.

·   Ju pli da bruo, des malpli da ĝuo. /Entre más ruido, menos agrado.

KOMPLIMENTO (Cumplido, piropo)

1. Gratulaj flataj vortoj adresataj al iu: / Palabras aduladoras de felicitación dirigidas a alguien:

·   Li diras komplimentojn al ĉiuj virinoj. /Él le dice piropos a todas las mujeres.

·   Okaza komplimento ne iras al testamento. /Un cumplido ocasional no va al testamento.

·   Ili komplimentis min pro mia sukceso. /Ellos me hicieron cumplidos por mi éxito.

·   Mi dankas vin pro viaj komplimentaj vortoj! / ¡Te agradezco por tus palabras de felicitación!

·   Mia koramiko estas tre komplimentema kaj flatema. /Mi pareja es muy piropero y halagador.

2. Ĝentilaj ceremoniaj formuloj: /Fórmulas amables ceremoniosas.

·   Manieroj kaj komplimentoj apartenas al la akcepta saluto. /Las maneras y cumplidos pertenecen al saludo aceptable.

·   Komplimentu ŝin komisie de mi. /Felicítala de mi parte.

AGRESI (Agredir)

Ataki la unua, ne estante mem minacata de atako: /Atacar primero, no estando amenazado de ataque.

·   "Ĉu la knaboj denove agresis vin?" demandis la patrino. / ¿Otra vez te agredieron los muchachos? preguntó la madre.

·   Tio estas agreso kontraŭ nia nacio! / ¡Eso es una agresión contra nuestra nación!

·   "Via filo estas tro agresema," diris la instruisto. /”Su hijo es demasiado agresivo”, dijo el profesor.

·   Multaj plendis pri via agresemo. /Muchos se quejaron por tu agresividad.

·   Mi jam laciĝis de iliaj agresaj riproĉoj.Vi devas eviti ĉion agresivan. /Ya estoy cansado de sus reproches agresivos. Debes evitar toda agresividad.

DISKRETA (Discreto)

1. Diranta nur, kion decas diri; scianta konservi sekreton: /Que dice sólo lo que es apropiado decir; que sabe guardar un secreto

·   Ne timu, mi estos diskreta kaj ne diros tion, kion ili pli bone ne sciu. /No temas, seré discreto y no diré lo que es mejor que ellos no sepan.

·   Mi provos diri tion diskrete, mi nur ĝentile aludos pri tio. /Trataré de decirlo discretamente, sólo aludiré a eso con cortesía.

2. Faranta nur, kion decas fari, modesta, nesintruda, taktoplena, ne troiganta: /Que sólo hace lo que es conveniente hacer, modesto, sencillo, delicado, humilde.

·   Estu diskreta kaj respektema, mi petas. /Por favor, sé discreto y respetuoso.

·   Li ebriiĝis kaj iĝis maldiskreta. /Él se embriagó y se puso indiscreto.

3. Delikata, neforta, netroa: /Delicado, débil, no excesivo:

·   Mi ĝis nun memoras vian bonodoran, sed diskretan parfumon. /Hasta ahora recuerdo tu perfume oloroso, pero discreto.

PROTESTI (Protestar)

Fari formalan deklaron kontraŭ io, kion oni opinias nejusta aŭ nevera: /Hacer una declaración formal contra algo, que uno opina que es injusto o falso.

·   Ili protestis kontraŭ mia decido. /Ellos protestaron contra mi decisión.

·   La valideco de lia testamento estis protestita. /La validez de su testamento fue cuestionada.

·   Kontraŭ tiu formo protestas mia lingva sento. /Mi sentido lingüístico protesta contra esa forma.

·   Kontraŭ neesto ne helpas protesto. /La protesta no ayuda contra la inexistencia.

·   Sendemanda ekprotesto estas ofte kulpatesto. /Una súbita protesta sin pregunta, a menudo es una señal de culpa.

·   La protestantoj trankviliĝis kaj decidis lasi la aferon. /Los protestantes se tranquilizaron y decidieron abandonar el asunto.

SIMPATIO (Simpatia)

1. Reciproka inklino de du personoj, bazita sur simileco de gustoj, temperamentoj, opinioj kaj simile: /Inclinación recíproca de dos personas, basada en la similitud de gustos, temperamentos, opiniones, etc.

·   Ili vivis en mirinda simpatio. /Ellos vivían en admirable simpatía.

·   Mi ne tre simpatias kun li. /Él no me cae muy simpático.

2. Favora inklino de iu por alia persono, kies sentojn tiu iel dividas: /Inclinación favorable de alguien por otra persona, cuyos sentimientos de algún modo comparte.

·   Vi havas por ŝi pli grandan simpation. /Tienes la simpatía más grande por ella.

·   Ŝi estas tre simpatia knabino. /Ella es una muchacha muy simpática.

·   Vi tiel simpatie ridetas! / ¡Sonríes de  modo tan simpático!

·   Mi ne kaŝas mian malsimpation al tiu persono. /Yo no oculto mi antipatía a esa persona.

FONDI (Fundar, establecer)

1. Starigi (konstruon) sur io: /Erigir (una construcción) sobre algo:

·   Ili decidis ne fondi la domon sur roko. /Ellos decidieron no fundar la casa sobre una roca.

·   Post la milito oni refondis la preĝejon. /Después de la guerra se restableció la iglesia.

2. Esti la unua, kiu starigas (konstruon) komencante de la fundamento: /Ser el primero en establecer (una construcción) comenzando desde la base:

·   Ili venis en tiun ĉi lokon kaj fondis la urbon. /Ellos llegaron a este lugar y fundaron la ciudad.

·   Pasis multegaj jaroj post la fondiĝo de nia urbo. /Han pasado muchísimos años desde la fundación de nuestra ciudad.

3. Krei kaj aranĝi (institucion): /Crear y organizar (una institución):

·   UEA estis fondita de Hodler. /La UEA fue fundada por Hodler.

·   La fondo de nia asocio ebligos nin fari diversajn aranĝojn. /La fundación de nuestra asociación nos obligará a hacer diversos ordenamientos.

·   La Fondaĵo pri Esperantaj Studoj (ESF) estas fondaĵo, kiu finance subtenas diversajn projektojn. /La Fundación de Estudios Esperantistas (ESF) es una fundación que apoya financieramente a diversos proyectos.

·   La fondinto de Esperanto ricevis multajn gratulajn leterojn. /El fundador de Esperanto recibió muchas cartas de congratulación.

·   ESF fondiĝis per iniciato de Humphrey Tonkin, Jonathan Pool kaj E. James Lieberman. /La ESF se fundó por iniciativa de Humphrey Tonkin, Jonathan Pool y E. James Lieberman.

4. Apogi sur io (tion, kion oni kredas, esperas kaj simile): /Apoyarse sobre algo (aquello que se cree, se espera o algo similar):

·   Ŝi fondas sian vivon sur la amo. /Ella funda su vida en el amor.

·   Vi parolas sensencaĵojn, fonditajn sur nenio. /Estás hablando de cosas sin sentido, fundadas en nada.

·   Via timo estas tute senfonda. /Tu temor es totalmente infundado.

RIFUZI (Rehusar; rechazar; [de] negar; negarse a)

1. Ne voli akcepti ion donatan aŭ proponatan: /No querer aceptar algo donado o propuesto:

·   Mi rifuzis liajn florojn kaj donacojn. /Yo rechacé sus flores y regalos.

·   Unu fojon ŝi respondis rifuze kaj nun neniu ŝin invitas amuziĝi. /Una vez ella respondió negativamente, y ahora nadie la invita a divertirse.

·   Homoj ne povus tute rifuziĝi de la ideo de internacia lingvo. /La gente no podría rehusarse totalmente a la idea de una lengua internacional.

·   Neniu povas forrifuzi sian parencecon. /Nadie puede rechazar su parentesco.

2. Ne voli doni ion petitan: /No querer dar algo pedido:

·   Mi neniam rifuzis helpon al miaj amikoj. /Nunca he rehusado una ayuda a mis amigos.

·   Postulo ne pretendas, rifuzo ne ofendas. /Una exigencia no pretende, un rechazo no ofende.

·   La gesto de la patrino estis rifuza kaj infano komprenis, ke bombonon li ne ricevos. /El gesto de la madre fue negativo, y el niño comprendió que no recibiría un bombón.

3. Ne voli fari ion: /No querer hacer algo:

·   La edzo rifuzis aŭskulti ŝin. /El marido se negó a escucharla.

·   Via rifuzo min tre malĝojigos. /Tu rechazo me entristecerá mucho.

VOLONTE (Con gusto, con agrado, de buena gana)

Konsente kaj kontente, laŭ volo kaj plaĉo: /De acuerdo y con alegría, conforme a la voluntad y placer:

·   Mi volonte akceptis ilian proponon partopreni la feston. /De buena gana acepté la proposición de ellos para participar en la fiesta.

·   Ju pli frue, des pli certe, - ju pli volonte, des pli lerte. /Entre más temprano, más seguro - entre más voluntario, más diestro.

·   Multaj homoj partoprenus tian kongreson kun granda volonteco. /Muchas personas participarían con mucho agrado en ese congreso.

·   Nia organizo serĉas volontulojn, kiuj povus helpi pri la projekto. /Nuestra organización busca voluntarios, que puedan ayudar en el proyecto.

·   Li nevolonte subskribis la kontrakton. /Él no subscribió con agrado el contrato.

TATUI (Tatuar)

Fari sur ies haŭto neforigeblan (aŭ tre malfacile forigeblan) desegnaĵon, enpikante en ĝin kolorajn pigmentojn: /Hacer sobre la piel de alguien un dibujo indeleble (o muy difícil de quitar), pinchando en ella pigmentos de color:

·   Ĉu vi volas tatui vian brakon? / ¿Quieres tatuarte un brazo?

·   Sur lia dorso mi tatuos iun beston. /Le tatuaré un animal en la espalda.

·   Tiu fraŭlino estas tatuita. /Esa joven lleva un  tatuaje.

·   Ĉu tio estas farita per tatuado? / ¿Eso se hace mediante un tatuaje?

·   Tiu ĉi tatuaĵo ne estas forigebla. /Este tatuaje no se puede quitar.