viernes, 30 de diciembre de 2011

GRIMPI (Escalar, trepar)

1. Pene transloki sian korpon sur oblikva aŭ vertikala surfaco, uzante la krurojn kaj eventuale la brakojn: /Trasladar su cuerpo penosamente sobre una superficie oblicua o vertical, usando los piernas y eventualmente los brazos:
  • Mia kato grimpis sur la arbon kaj ne volas malsupreniĝi. /Mi gato trepó al árbol y no se quiere bajar.
  • Nia grimpado daŭris kelkajn horojn. /Nuestra escalada duró varias horas.
  • Li estas sperta grimpisto. /Él es un escalador experto.
  • Mi apenaŭ elgrimpis el la marĉejo. /Apenas salí trepando del pantano.
  • Ŝi engrimpis en la boaton. /Ella subió trepando al bote.
  • Ili malsuprengrimpis la ŝtuparon. /Ellos bajaron gateando la escalera.
  • Ni suprengrimpis sur la rokon por pli bone ĉion vidi. /Trepamos a la roca para ver todo mejor.
2. Teni sin stara aŭ suprendirekta, fiksiĝante per adventivaj radikoj, krampoj, ĉiroj, dornoj, dornetoj kaj simile: /Mantenerse erguido o en dirección hacia arriba, fijándose mediante raíces adventicias, grapas, cirros, espinas, abrojos, etc.:
  • Pizo volve grimpas la bastoneton. /El guisante trepa por el bastoncito envolviéndolo.
  • Lupolo estas grimpa planto / grimpoplanto. /El lúpulo es una planta trepadora.

GVIDI (Guiar)

1. Montri al iu persono la vojon ĝustan, irante kun li kaj helpante al li por atingi la celon, kiun li intencas trafi: /Mostrar a una persona el camino preciso, yendo con él y ayudándole para alcanzar el objetivo que intenta lograr:
  • Turista gvidisto gvidis nin sur la monto. /Un guía turístico nos guió sobre el monte.
  • Aliajn gvidas kaj mem ne vidas. /Guía a otros y no se ve a sí mismo.
  • Ĉiu sin gvidas, kiel li vidas. /Cada uno se guía como él ve.
  • Ni venis ne tien - li misgvidis nin! /No vinimos allí – él nos guió mal.
2. Montri la linion ĝuste kondukantan al la celo; direkti la movon al la celo: /Mostrar la línea exacta que conduce al objetivo; dirigir el movimiento al objetivo:
  • Ne timu, kompaso gvidos nin. /No temas, la brújula nos guiará.
  • Vidu, tio estas gvida stelo. /Mira, esa es una estrella guía.
  • Plej bona gvidilo estas la lango. /El mejor instrumento guía es la lengua.
3. Montri, sciigi al iu la konduton, kondukontan al la celo: /Mostrar, dar a saber a alguien la conducta que conduce al objetivo:
  • Li promesis gvidi sian popolon al la feliĉo. /Él prometió guiar a su pueblo a la felicidad.
  • Riĉeco sen gvido kiel ĉevalo sen brido. /La riqueza sin guía es como un caballo sin brida.
4. Montri, sciigi per siaj spertaj konsiloj, kiel eble plej bone funkciigi ion: /Mostrar, hacer saber mediante consejos expertos cómo algo tal vez  puede funcionar mejor:
  • La kurson gvidas bonega instruisto. /Un muy buen instructor guía el curso.
  • Mi prenis sur min la gvidadon de Esperanta kurso. /Yo tomé sobre mí la guía del curso de Esperanto.
  • Ŝi konsentis persone gvidadi la aferon. /Ella consintió en guiar personalmente el asunto.

FALDI (Doblar, plegar)

Duoble aŭ pluroble fleksi tukon, paperon kaj ĝenerale ion ajn maldikan aŭ ion artikigitan, almetante unu sur alian la diversajn fleksitaĵojn: / Curvar dos o más veces un lienzo, papel, o algo generalmente delgado o algo articulado, poniendo uno sobre otro los diversos pliegues:
  • Ŝi faldis la leteron kaj enmetis ĝin en la koverton. / Ella dobló la carta y la metió en el sobre.
  • Ĉiuj vestoj estas zorge falditaj en mia ŝranko. / Toda la ropa está cuidadosamente doblada en mi ropero.
  • Necesas gladi la jupon por forigi la faldojn. / Se necesita planchar la falda para sacar los pliegues.
  • Paperfaldado estas arto por elfari diversajn ludilojn. / El plegado de papel es un arte para hacer diversos juguetes.
  • La seĝo estas faldebla, do vi povas faldi ĝin kaj meti sub la liton. / La silla es plegable, así es que puedes plegarla y ponerla debajo de la cama.
  • Ŝi aĉetis faldumitan jupon. / Ella compró una falda plisada.
  • La patro malfaldis la gazeton por tralegi ĝin. / El padre desplegó el periódico para leerlo.
  • Antaŭ ol lavi la telerojn mi refaldis la manikojn ĝis la kubutoj. / Antes de lavar los platos, me doblé las mangas hasta los codos.

FALTO (Arruga de la piel, pata de gallo)

Haŭtsulketo ĉe la frunto, vizaĝo aŭ interno de la manoj, ordinare kaŭzita de la aĝo: / Pequeños surcos en la frente, en el rostro o en el interior de las manos, ordinariamente causados por la edad:
  • Ŝi estas juna kaj pro tio ne havas faltojn. / Ella es joven y por eso no tiene arrugas.
  • La haŭto sub liaj okuloj pendas falte. / La piel bajo sus ojos pende arrugada.
  • Maljuneco faltis ŝian belan vizaĝon. / La vejez arrugó su bello rostro.
  • Vi aspektas tre bone malgraŭ la faltiĝinta frunto. / Tienes muy buen aspecto a pesar de la frente arrugada.
  • La ĥirurgoj senfaltigis ŝian vizaĝon. / Las cirugías desarrugaron su rostro.

FAMILIARA (Familiar, íntimo)

Tiel senceremonia, kiel interne de familio; senĝena: /Tan sin ceremonia como en el interior de una familia; sin molestia.
  • Forgesu pri viaj familiaraj manieroj - ĉi tie estas multaj fremduloj. /Olvídate de tus maneras familiares – aquí hay muchos extraños.
  • Vi ne devus paroli familiare kun via estro! /¡No debes hablar de manera familiar con tu jefe!
  • La filo ne ŝatis ĉiujn tiujn familiaraĵojn, precipe karesojn. /Al hijo no le gustaban todas esas familiaridades, especialmente las caricias.
  • Mi sentis min kiel hejme pro ilia familiareco. /Me sentí como en casa por la familiaridad de ellos.
  • Mi pensas, ke ŝi neniam familiariĝos kun mi. /Pienso que ella nunca se familiarizará conmigo.

FAMO (Fama)

1. Nepreciza sciigo, buŝe komunikata de unu persono al alia, aŭ reproduktata de gazeto al gazeto: /Información imprecisa, comunicada de boca en boca de una persona a otra, o reproducida de revista a revista:
  • Bona famo sin trenas testude, malbona kuras rapide. /La buena fama se arrastra como tortuga, la mala corre rápidamente.
  • Mi aŭdis, ke ŝi famas pri siaj bongustaj kukoj. /Escuché que ella es famosa por sus sabrosos pasteles.
  • Iu disfamigis malverajn informojn pri mi. /Alguien diseminó informaciones falsas sobre mí.
2. Granda diskonateco de iu aŭ io: /Gran desconocimiento de alguien o algo:
  • Li havas la famon de mensogulo. /Él tiene fama de mentiroso.
  • Li estas tre fama aktoro. /Él es un actor muy famoso.
  • Tien venis ĉiuj famuloj. /Allí venían todos los famosos.
  • Min famigis ĉi tiu filmo. /Esta película me hizo famoso.
  • Ŝi poste iĝis mondfama verkisto. /Posteriormente ella se hizo una escritora de fama mundial.
  • Iuj preferas esti malbonfamaj ol senfamaj. /Algunos prefieren ser de mala fama que ser sin fama.

FANDI (Fundir, derretir)

1. Likvigi per varmo solidan substancon: /Licuar, mediante el calor, una sustancia sólida:
  • Fandu la buteron - ni faros kukon. /Derrite la mantequilla, haremos un pastel.
  • La kandelo jam fandiĝis. /La vela ya se derritió.
  • Iridio estas tre malfacile fandebla metalo. /El iridio es un metal muy difícilmente fungible.
2. Produkti (objekton) per fandado de kruda materialo en formujon: /Producir (un objeto) por fundición de material crudo en un molde:
  • Fandistoj fandis sonorilegon por la preĝejo. /Los fundidores fundieron una gran campana para la iglesia.
  • La fandado de la statuo daŭris tre longe. /La fundición de la estatua duró mucho tiempo.
  • Fero ne kunfandiĝas kun argilo. /El hierro no se funde con arcilla.
3. Moligi: /Ablandar:
  • Liaj belaj vortoj fandis ŝian koron kaj ŝi ne plu koleris. /Sus bellas palabras fundieron su corazón, y ella olvidó su cólera.
  • La tempo forfandos tiun glacian indiferentecon. /El tiempo derretirá esa indiferencia glacial.
  • Lumaj radioj disfandis la rigidecon de ŝiaj trajtoj. /Los rayos de luz derritieron la rigidez de sus rasgos.

FANTAZIO (Fantasía)

1. Krea imago: /Imaginación creativa:
  • Tio flamigis ŝian infanan fantazion. /Eso hizo llamear su fantasía infantil.
  • Vi estas vera fantaziulo! /¡Eres un verdadero fantasioso!
  • Bedaŭrinde, mi estas tute senfantazia. Fantazio mankas al mi. /Lamentablemente, soy totalmente realista. Me falta la fantasía.
2. Kaprica sendirekta kaj senregula vagado de la imago: /Vagabundeo caprichoso de la imaginación, sin dirección y sin norma:
  • La verko estas plena de fantazio. /La obra está llena de fantasía.
  • Li fantaziis iun strangan rakonton. /Él fantaseaba un extraño relato.
3. Bildo ekzistanta nur en la imago, ne en la realo: /Imagen que sólo existe en la imaginación, no en la realidad:
  • Oni parolis pri tio kiel pri ia dolĉa fantazio. /Se habló de eso como de una dulce fantasía.
  • Mi ĝuis legante tiun fantazian rakonton. /Disfruté leyendo ese relato fantástico.

FARBO (Colorante, colorete)

Miksaĵo de likvo (ordinare oleo) kaj pigmento, uzata por ŝmiri surfacon kaj ĝin kolorigi: / Mezcla de un líquido (generalmente aceite) con pigmento, que se usa para pintar y colorear una superficie:
  • Ĉi tiu farbo jam estas tro malnova kaj ne taŭgas por farbado. / Este colorante ya está muy viejo, no sirve para pintar.
  • Ni aĉetis la domon kaj nun farbas ĝin. / Compramos la casa y ahora la estamos pintando.
  • Atentu! La benko estas farbita! / ¡Cuidado! El banco está pintado.
  • Ni ne bezonas farbistojn, ĉar ni mem povas farbi la barilon. / No necesitamos pintores, porque nosotros mismos podemos pintar la reja.
  • Mi bezonos du farbskatolojn por ĉi tiu pordo. / Necesitaré dos cajas de pintura para esta puerta.
  • Infanoj desegnis per akvofarbo. / Los niños dibujaron con acuarela.

FASCINI (Fascinar, encantar)

1. Senigi je ĉia povo de forkuro aŭ kontraŭstaro per intense fiksita rigardado (se paroli pri serpentoj): /Quitar todo poder de huida u oposición por medio de una mirada intensamente fija (si se habla de serpientes):
  • Serpento fascinis min. /Una serpiente me fascinó.
2. Nerezisteble allogi, ravi: /Atraer irresistiblemente, encantar:
  • Ŝi fascinis ĉiujn virojn, ke ili povis nek proksimiĝi, nek foriri. /Ella fascinó a todos los hombres, que no podían aproximarse ni alejarse.
  • Ŝi estis fascinanta belulino! /¡Ella era una belleza fascinante!
  • Mi estis tre fascinita de la belega pejzaĝo. /Yo estaba muy fascinado con el hermosísimo paisaje.
  • Tiu filmo estis fascina. /Esa película era fascinante.
  • Mi rigardis la preĝejon kun fascino. /Observé la iglesia con fascinación.

FENDI (Hender, rajar)

1. Dividi malmolan materion laŭ ĝia longeco: /Dividir un material duro a lo largo de su longitud:
  • Vi fendis mian koron! /¡Hendiste mi corazón!
  • Mi iros al dentisto, ĉar en mia dento estas fendeto. /Iré al dentista porque hay una hendidura en mi diente.
  • Li tranĉis la panon kaj enfendis la tablon. /Él cortó el pan y rajó la mesa.
  • Ĉi tie vi povas vidi la fendadon de molekulo. /Aquí puedes ver la hendidura de una molécula.
  • La konstruaĵo komencis fendiĝi. /La construcción empezó a rajarse.
2. Dividi la partojn de amaso, ĝin rapide trairante: /Dividir las partes de un montón yendo rápidamente a través:
  • La ŝipo fendas la ondojn. /El barco hiende las olas.
  • Estas fendo inter ambaŭ sistemoj. /Hay una hendidura entre ambos sistemas.
  • La disfendo en partio okazis pro malsamaj opinioj. /La escisión en el partido ocurrió por las opiniones diferentes.

FERIO (Vacación, feriado)

Libera tago, dum kiu oni ne estas devigata labori: /Día libre, durante el cual no se está obligado a trabajar:
  • La lernantoj havis ferion. /Los estudiantes tenían feriado.
  • Miaj ferioj komenciĝos en julio. /Mis vacaciones comenzarán en Julio.
  • La impresoj pri feria vojaĝo estas tre belaj. /Las impresiones del viaje de feriado son muy hermosas.
  • Vi ne trovos lin en la oficejo, ĉar li ferias dum ĉi tiu semajno. /No lo encontraré en la oficina porque tiene feriado durante esta semana.
  • La feriantoj ofte venas en nian landon por ripozi. /Quienes tienen vacaciones a menudo vienen a nuestro país para reposar.

FESTENI (Festejar, celebrar)

Partopreni en festa manĝo, luksa kaj abunda: /Participar en una comida de fiesta, lujosa y abundante:
  • La riĉuloj festenis kaj amuziĝis. /Los ricos festejaban y se divertían.
  • Kiam kato promenas, la musoj festenas. /Cuando el gato pasea, los ratones celebran.
  • Troa festeno estas veneno. /Una celebración excesiva es veneno.
  • Tablo festena, sed telero malplena. /Mesa para fiesta, pero plato vacío.
  • Hodiaŭ festene, morgaŭ malplene. /Hoy en fiesta, mañana en vacío.
  • Ni estas malriĉaj homoj kaj ne rajtas partopreni en la festenado. /Somos personas pobres y no tenemos derecho a participar en el festejo.
  • Muziko kaj kriado aŭdeblis de la festenejo. /Era posible escuchar música y gritos en el lugar del festejo.

FETORO (Tufo, hedor)

Tre malagrabla, naŭza odoro, kiel de putro kaj simile: /Olor muy desagradable, nauseabundo, como de putrefacción y similar:
  • Neeltenebla fetoro senteblis en tiu loko. /Un hedor inaguantable se sentía en ese lugar.
  • Putoro estas fetora besto. /Un turón es un animal fétido.
  • Mi certe ne manĝos tiun ĉi fromaĝon - ĝi ja fetoras! /Por cierto no comeré este queso - ¡si hiede!
  • Tiu negoco fetoras (tute ne estas fidinda). /Ese negocio apesta (no es totalmente digno de confianza).

FIERA (Orgulloso, soberbio)

1. Konscia pri siaj veraj meritoj kaj virtoj:/Conciencia de sus verdaderos méritos y virtudes:
  • La patro estis fiera pri sia bonega filo. /El padre estaba orgulloso de su buenísimo hijo.
  • Ŝi fieras pri siaj muzikaj kapabloj. /Ella está orgullosa de sus capacidades musicales.
  • Ili estas fiero de nia lando. /Ellos son orgullo de nuestro país.
  • Li estas senfiera homo. /Él es un hombre humilde.
2. Tro taksanta siajn meritojn kaj virtojn kaj tial malŝatanta aliajn: /Que aprecia demasiado sus méritos y virtudes y por eso desprecia a los demás:
  • Pro homo fiera ĝojas infero. /El infierno se alegra por un hombre soberbio.
  • Ŝi fiere rigardas aliajn homojn de supre. /Ella observaba orgullosamente a los otros hombres desde arriba.
  • Riĉeco estas frato de fiereco. /La riqueza es hermana del orgullo.
  • Feliĉo fierigas, malfeliĉo saĝigas. /El feliz se hace orgulloso, el infeliz se hace sagaz.
  • Kiu riĉiĝas, tiu fieriĝas. /Quien se hace rico, se hace orgulloso.

FIRMA (Firme)

1. Ne aŭ nur malfacile cedanta sub pezo, premo, peno kaj simile: /Que no cede, o que lo hace difícilmente bajo un peso, una presión, un esfuerzo y similarmente:
  • Ĉi tiun muron ni ne povos rompi, ĉar ĝi estas firma. /Este muro no lo podremos romper, porque está firme.
  • Ili marŝis sur firmaĵo (firma grundo). /Ellos marcharon sobre firmeza (piso firme).
  • La betono ankoraŭ ne firmiĝis. /El hormigón todavía no se afirmó.
2. Tiel fiksita, ke ne eblas ŝanceliĝo: /Fijado de tal modo que no es posible hacerlo oscilar:
  • Mi tenis ĝin per firma mano. /Lo sostuve con mano firme.
  • Li firme sidis en la selo. /Él se sentó firmemente en la silla de montar.
  • Necesus ŝanĝi kelkajn seĝojn, ĉar ili estas iom malfirmaj. /Sería necesario cambiar algunas sillas, porque están algo inestables.
3. Prezentanta senŝanĝemon, konstantecon: /Que presenta estabilidad, constancia:
  • Mia decido estas firma kaj vi neniel povas influi ĝin. /Mi decisión es firme y de ninguna manera puedes influirla.
  • La firmeco de via karaktero estas samtempe avantaĝo kaj malavantaĝo. /La firmeza de tu carácter es una ventaja y una desventaja al mismo tiempo.
  • Ni ŝatus firmigi niajn rilatojn. /Nos gustaría afirmar nuestras relaciones.
  • Tiu okazo malfirmigis mian volon. /Ese acontecimiento debilitó mi voluntad.

FOJNO (Heno)

Matura herbo, kiun oni falĉas kaj sekigas ĉe la suno, por ĝin konservi kiel nutraĵon por la brutoj: / Hierba madura, que se siega y seca al sol, para conservarla como alimento para las reses:
  • Printempo ankoraŭ ne venis, sed ni jam ne plu havas fojnon. / La primavera todavía no llega, pero ya no tenemos más heno.
  • Ĉiuj forveturis fojni (falĉi kaj poste turni kaj returni la falĉitan herbon por ĝin sekigi). / Todos viajaron a trabajar el heno (segar y después voltear y revoltear la hierba segada para secarla).
  • Mi ĉiam helpas al miaj geavoj pri la fojnado. / Siempre ayudo a mis abuelos en el trabajo del heno.
  • Estante en la vilaĝo ni ofte noktumis en la fojnejo. / Estando en la aldea con frecuencia pasamos la noche en el henar.

FORĜI (Forjar)

1. Prilabori feron (aŭ alian metalon) per fajro kaj martelo: /Trabajar el hierro (u otro metal) mediante fuego y martillo:
  • Li venis al la forĝejo por ke oni forĝu al li la glavon. /Él vino a la herrería para que le forjaran la espada.
  • Forĝu feron dum ĝi estas varmega. /Forja el fierro mientras está muy caliente.
  • Iam li estis forĝisto, sed nun ne plu okupiĝas pri forĝado. /Una vez él era herrero, pero ahora ya no se ocupa del forjado.
  • Fero estas malmola forĝebla metalo. /El hierro es un metal duro posible de forjar.
  • Avo subforĝis la ĉevalon. /El abuelo herró al caballo.
2. Elfari per propra penado: /Producir por propio esfuerzo:
  • Ĉiu kreas sian forton, ĉiu forĝas sian sorton. /Cada uno crea su fuerza, cada uno forja su suerte.
  • Malfacila malsano alforĝis lin al la lito. /Una enfermedad difícil lo confinó al lecho.
  • Mi restis kvazaŭ alforĝita sur la loko pro surprizo. /Quedé casi pegado en el lugar por la sorpresa.

domingo, 25 de diciembre de 2011

FRITI (Freir)

Kuiri en bolanta oleo aŭ graso: / Cocinar en aceite o grasa hirviendo:
  • Ne zorgu, la frato fritos terpomojn por ni ĉiuj. / No te preocupes, el hermano freirá papas para todos nosotros.
  • La fritita fiŝo, kiun vi preparis, estas ege bongusta! / El pescado frito que preparaste está muy sabroso.
  • Mi ne manĝas fritaĵojn, ĉar ili estas tre grasaj. / No como frituras, porque son muy grasosas.
  • Elsalti el la fritilo en la fajron (por eviti malbonon sin ĵeti en alian). / Saltar de la sartén al fuego (para evitar un mal, lanzarse a otro).
  • En Aziaj landoj oni ofte kirlofritas (fritas kirlante la nutraĵon). / En los países de Asia a menudo se fríe batiendo los alimentos.
  • Ni tre ŝatas terpomfritojn kun keĉupo aŭ majonezo. /  A nosotros nos gustan mucho las papas fritas con kétchup y mayonesa.

FRIZI (Rizar)

Krispe, bukle kombi harojn, volvante ilin ĉirkaŭ varmigita ilo: / Encrespar, peinar el cabello con bucles, envolviéndolo alrededor de un instrumento caliente: 
  • Ŝi frizis siajn harojn antaŭ la festo. / Ella rizó su cabellera antes de la fiesta. 
  • Tiu frizita ulo estas tre simpatia! /¡Ese sujeto crespo es muy simpático!
  • Oni faris al mi konstantan frizon, kiu daŭros plurajn semajnojn. / Me hicieron un rizado constante, que durará varias semanas. 
  • Ŝia frizaĵo malfriziĝis post la pluvo. / Su encrespado se deshizo después de la lluvia. 
  • Li estas profesia frizisto kaj laboras en bonega frizejo. / Él es un estilista profesional y trabaja en una buena peluquería. 
  • Mi malfrizis miajn harojn, ĉar tia hararanĝo ne taŭgis al mi. / Me alisé el cabello, porque ese peinado no me viene.

FUMO (Humo)

1. Gasa produkto, miksaĵo de gaso, akva vaporo kaj subtilaj solidaj substancoj, grizeta aŭ nigreta, pli aŭ malpli densa, leviĝanta el brulanta korpo: / Producto gaseoso, mezcla de gas, vapor de agua y sutiles sustancias sólidas, grises o negras, más o menos densa, que se alza de un cuerpo ardiendo
  • Ne ekzistas fumo sen fajro. /No existe humo sin fuego. 
  • Estas malpermesite fumi ĉi tie, bonvolu iri al la fumejo. /Está prohibido fumar aquí, ir a la sala de fumar, por favor. 
  • Mia avo laboras en fumaĵejo. Tie oni fumaĵas / fumumas fiŝojn. /Mi abuelo trabaja en un ahumadero. Allí se ahúma –se ahúma pescado. 
  • Kuracisto malrekomendis al mi manĝi fumaĵojn. / El médico me recomendó no comer productos ahumados. 
  • Kiun lokon vi deziras: ĉu por fumantoj aŭ nefumantoj? /¿Qué lugar desea, para fumadores o no fumadores? 
  • Post longaj jaroj da kvieto la vulkano rekomencis fumiĝi. / Tras largos años de quietud, el volcán recomenzó a humear. 
  • Ni foriru de ĉi tiu fumplena drinkejo. / Salgamos de este bar lleno de humo.
2. Tiu sama produkto el kelkaj substancoj, donanta sensoplaĉan odoron: /Ese mismo producto de algunas substancias que proporcionan un olor placentero a los sentidos: 
  • Mi ŝatas fumon de la incenso / odorfumo. /Me gusta el humo del incienso /humo oloroso. 
  • Ni ĝuis fume brulantan incenson. /Nosotros disfrutamos el humo que da el incienso ardiendo. 
3. Tiu sama produkto, uzata kiel simbolo de ardanta kolero: /Ese mismo producto, usado como símbolo de cólera ardiente: 
  • La drako koleriĝis kaj leviĝis fumo el lia nazo kaj fajro el lia buŝo. / El dragón se encolerizó y lanzó humo de su nariz, y fuego de su hocico.  
4. Tiu sama produkto, rigardata kiel simbolo de io momente foriĝanta: / Ese mismo producto, mirado como símbolo de algo que se va en un momento:
  • Gloro estas nur fumo. / La gloria es sólo humo.

FUNDO (Fondo, hondura)

1. Plej profunda, malalta surfaco de ia natura aŭ homfosita kavo: /Lo más profunda y baja superficie de una cavidad natural o hecha por el hombre: 
  • Mia ringo falis sur la fundon de la lago. /Mi anillo cayó al fondo del lago. 
  • Sola vojo libera al la fundo rivera. /Un camino único libre al fondo fluvial. 
  • Necesas ĝisfunde esplori la aferon. /Es necesario explorar a fondo el asunto. 
  • Al kavo senfunda ŝtopado ne helpas. /Al hoyo sin fondo el obturado no ayuda. 
  • La rompita ŝipo alfundiĝis. /El barco quebrado se fue al fondo. 
  • La ŝipo pleniĝis de akvo kaj surfundiĝis. /El barco se llenó de agua y se hundió. 
2. Malsupra surfaco de artefarita objekto: /Superficie baja de un objeto artificial: 
  • Mi kaŝis monon en la skatolo kun duobla fundo. / Escondí dinero en la caja de doble fondo
  • Li esploris iom la fundon de la glaso (estas ebrieta). / Él exploró algo en el fondo del vaso (estaba un poco ebrio). 
3. Parto plej malproksima de la eniro, plej malantaŭa: / La parte más lejana de la entrada, la más posterior: 
  • El la fundo de la arbaro eliris iu homo. / Del fondo del bosque salió una persona. 
4. Plej intima, kaŝita parto: / La parte más íntima, escondida: 
  • En la fundo de sia koro ŝi amas lin. / En el fondo de su corazón, ella lo ama. 
  • Kiu ripetas abunde, lernas plej funde. / Quien repite mucho, aprende más a fondo. 
5. La plej alta grado de malboneco: / El grado más alto de maldad: 
  • Li atingis la fundon de la mizero. / Él alcanzó el fondo de la miseria.

FUNDAMENTO (Fundamento)

1. Masonaĵo, starigita en la tero por servi kiel bazo al konstruo: /Obra de albañilería erigida en la tierra para servir como base de una construcción: 
  • La domo ankoraŭ ne estas konstruita - estas nur fundamento. /La casa todavía no está construida – sólo está la base. 
  • Detruita ĝis la fundo de l' fundamento. /Destruído hasta el fondo del fundamento. 
  • Ĉiuj ĉeestantoj metis fundamentajn ŝtonojn. /Todos los asistentes pusieron piedras del fundamento. 
  • La konstruaĵo estas bone fundamentita. /La construcción tiene un buen fundamento. 
2. Esenca elemento, sur kiu apogiĝas la cetero: /Elemento esencial, sobre el que se apoya lo demás: 
  • Tradicio kaj interkonsento estas la fundamentoj de ĉiu lingvo. /La tradición y el consentimiento general son los fundamentos de cada lengua. 
  • Verŝajne ĉiu esperantisto scias pri la netuŝebleco de la Fundamento. /Probablemente cada esperantista sabe de la intoca-bilidad del Fundamento. 
  • Tion oni devas fundamente esplori. /Se debe explorar los fundamentos de eso. 
  • Fundamentistoj severe obeas kaj defendas la Fundamenton. /Los esperantistas obedecen y defienden severamente el Fundamento. 
  • Viaj proponoj estas senfundamentaj kaj ni ne povas ilin akcepti. /Tus proposiciones son sin fundamentos y no podemos aceptarlas.

FUNKCIO (Función)

1. Aparta fako, ofico, organizita por plenumi difinitan servon; kampo de agado, en kiu oni plenumas difinitan servon: /Departamento separado, oficio, organizado para llenar un servicio definido; campo de acción, en que se ejecuta un servicio definido:
  • Nia kasisto ne plenumas siajn funkciojn. /Nuestro cajero no cumple sus funciones. 
  • Li estas funkciulo de nia Esperanto-grupo. /Él es un funcionario de nuestro grupo de Esperanto. 
2. Aparta servo de organo, maŝino kaj ceteraj, konforma al ĝia destino: /Servicio aparte de órgano, máquina y restantes, con-forme a su destino: 
  • Esperanto bonege plenumas ĉiujn funkciojn, kiujn ni povas postuli de la internacia lingvo. /Esperanto lleva muy bien a cabo todas las funciones que podemos exigir de la lengua internacional. 
  • Hodiaŭ estas dimanĉo kaj vendejoj ne funkcias. /Hoy es domingo y las tiendas no funcionan
  • La banko ĉesigis sian funkciadon. /El banco detuvo su funcionamiento. 
  • Mi ne sukcesis funkciigi la komputilon. /No pude hacer funcionar la computadora. 
  • La motoro finfine ekfunkciis, kvankam mi nenion faris por ekfunkciigi ĝin. /Finalmente el motor echó a correr, sin embargo, no había hecho nada para hacerlo funcionar. 
  • Oni postulis la malfunkciadon de ĉiuj nukleaj elektrostacioj. /Se exigió cesar el funcionamiento de todas las estaciones eléctricas nucleares. 
  • La horloĝo misfunkcias. /El reloj se echó a perder. 
3. En komputila programo, proceduro, kiu liveras rezulton: /En programación de computadoras, procedimiento que suministra un resultado. 
  • La nova versio de la programo havas aldonajn funkciojn. /La nueva versión del programa tiene funciones agregadas.

FURORO (Furor)

Momenta, ĉien disvastiĝanta modo, favoro, sukceso: / Un éxito, favor, o moda momentánea que se difunde en todas partes: 
  • La furoro de lia firmao tre mallonge daŭris. / El furor de su firma duró muy poco. 
  • Li estas furorulo kaj kantas furorkantojn. / Él es un fanático y canta canciones que hacen furor. 
  • Tiaj gajaj dancoj tre furoras. / Esos bailes alegres hacen mucho furor. 
  • Interreto estas pli kaj pli furoranta en la mondo. / Internet hace cada vez más y más furor en el mundo.

FUŜI (Fallar, hacer fracasar, arruinar)

Malbone fari pro intenca aŭ nevola senzorgeco; faraĉi: /Hacer algo mal intencionadamente o involuntariamente por descuido; hacer chapucería: 
  • La tranĉilo fuŝis mian robon. /El cuchillo arruinó mi bata. 
  • Mi eĉ ne imagis, ke vi fuŝos nian komunan vivon. /Ni siquiera me imaginé que tú arruinarías nuestra vida en común. 
  • La komputilo funkciis bonege kaj mi ne komprenas, kiel ĝi fuŝiĝis. /La computadora funcionaba bien y no comprendo cómo se arruinó. 
  • Mi esperas, ke tia fuŝo neniam okazos. /Espero que esa falla nunca ocurra. 
  • Lia laboro min ne kontentigis, ĉar ĝi estis fuŝa. /Su trabajo no me dejó satisfecho, porque fue chapucero. 
  • Tia libro estas nur fuŝaĵo. /Ese libro sólo es un fracaso. 
  • Li ne komprenis, kial ŝi elektis ne lin, sed iun fuŝulon. /Él no comprendía por qué ella no lo eligió, sino a un fracasado.

EĤO (Eco)

1. Ripetiĝo, pli malpli klara, de sono haltigita de surfaco, kiu resendas ĝin al la orelo: /Repetición, más o menos clara, de un sonido detenido por una superficie, que lo reenvía a la oreja: 
  • Mi kriis, esperante, ke li respondos, sed nur eĥo respondis miajn kriojn. /Grité esperando que él respondiera, pero sólo el eco respondió mis gritos. 
  • En miaj oreloj ankoraŭ eĥas ŝia rido. /En mis orejas todavía suena el eco de su risa
  • Grandega bruo eĥiĝis en la ĉirkaŭaĵo kaj tre timigis nin. /Un enorme ruido hizo eco en los alrededores y nos atemorizó. 
2. Ripetiĝo de diro, opinio, famo: / Repetición de un dicho, opinión, fama
  • Min atingis nur kelkaj eĥoj de la ĵusaj diskutoj. /Me alcanzaron sólo algunos ecos de las recientes discusiones. 
  • La impresoj pri la vojaĝo ankoraŭ resonas eĥe en niaj animoj. /Las impresiones del viaje aún resuenan como ecos en nuestras almas. 
  • Liaj vortoj estis diseĥitaj en la tuta lando. /Sus palabras se diseminaron como ecos en todo el país. 
  • Plej multaj el tiuj kreitaj vortoj forflugis seneĥe en la neniaĵon. /La mayoría de esas palabras creadas se alejaron volando sin dejar eco en ningún acto. 
  • Por kontroli, ĉu la kromliteroj de Esperanto bone prezentiĝas en koncerna tiparo, oni uzas testan frazon "eĥoŝanĝo ĉiuĵaŭde". /Para controlar si las letras adicionales del Esperanto se presentan bien en una tipografía competente, se usa una frase de prueba: “cambio de eco cada jueves”.

EKIPI (Equipar)

Provizi iun aŭ ion per ĉio necesa por la difinita funkcio: /Proveer a alguien o algo con todo lo necesario para una función definida:
  • Oni ekipis la urbon per novaj busoj. /Se equipó la ciudad con nuevos buses.
  • La fabriko estas ekipita per plej modernaj maŝinoj. /La fábrica está equipada con las más modernas máquinas.
  • El la origina ekipo kaj meblaro en la kastelo bedaŭrinde nenio konserviĝis. /Lamentablemente no se conserva nada del equipo y amoblado original del castillo.
  • Ni pensas pri ekipado de kongresanoj per mapoj de la urbo. /Pensamos equipar a los congresistas con mapas de la ciudad.
  • Kian ekipaĵon mi bezonas por tio? /¿Qué equipo necesito para eso?
  • Oni jam virekipis la ŝipon (provizis la ŝipon per ŝipanoj). /El barco ya se equipó con gente (el barco se proveyó de tripulantes).

EKSCITI (Excitar)

1. Igi tre intensa la funkcion de iu korpa organo aŭ ian korpan senton: /Hacer muy intensa la función de algún órgano corporal o algún sentido corporal:
  • Tiu odoro ekscitas la apetiton. / Ese olor excita el apetito.
  • La ekscito kaŭzas iriton en la organo. /La excitación causa irritación en el órgano.
  • Mi devas fari ekscitajn ekzercojn por mia koro. /Debo hacer ejercicios excitantes para mi corazón.
  • La kuracisto malpermesis al vi uzi ekscitaĵojn! /¡El médico te prohibió usar excitantes!
2. Igi eksterkutime forta ian movon de la animo: /Hacer desacostumbradamente fuerte algún movimiento del ánimo:
  • Li tre ofte rigardas al aliaj knabinoj kaj tio ekscitas mian envion. /A menudo él observa a otras muchachas y eso excita mi envidia.
  • Vi ekscitiĝas ĉe la plej malgranda bagatelo! /¡Te excitas ante la más pequeña bagatela!
  • Mia karaktero ne estas ekscitebla. /Mi carácter no es excitable.
  • Granda eksciteco skuis la tutan urbon. /Una gran excitación sacude a toda la ciudad.
3. Igi pli intensa la aktivecon de io: /Hacer más intensa la actividad de algo:
  • Ni ne povis eksciti la fajron, ĉar pluvis. /No pude avivar el fuego, porque llovió.
  • Blovekscitado ruĝigis mian vizaĝon. /La excitación del viento enrojeció mi rostro.

EKSPLICITA (Explícito)

Esprimita per precizaj detalaj vortoj, lasantaj nenion subkomprenata: /Expresado por medio de precisas palabras detalladas, no dejando nada como subcomprendido:
  • Tiu raporto estas eksplicita. /Ese informe es explícito
  • Ŝia elparolado estas eksplicita. /La pronunciación de ella es explícita. 
  • Eksplicitigu la raporton. /Haz explícito el informe.
  • Li parolis eksplicite. /Él habló explícitamente.
  • Tiu kazo estas eksplicite antaŭvidita en la leĝo. /Ese caso está explícitamente previsto en la ley.

EKSPLIKI (Explicar)

Klarigi kaj komprenigi ion, montrante ĝian signifon, ĝian naturon, ĝiajn kaŭzojn aŭ motivojn: /Aclarar y hacer comprender algo, mostrando su significado, naturaleza, causas y motivos: 
  • Ŝi kun plezuro eksplikis al mi malfacilan tekston. /Ella, con placer, me explicó un texto difícil. 
  • Ĉu iu povas ekspliki tion? /¿Alguien puede explicar eso? 
  • Eksplika vortaro. /Un diccionario explicativo.
  • Lia ekspliko tute ne estas klara. /Su explicación no es totalmente clara. 
  • Tio povas eksplikiĝi kiel rezulto de kultura disvastiĝo. /Eso se puede explicar como resultado de la difusión cultural. 
  • Ties komprenebleco devas eksplikiĝi. /Esa comprensibilidad se debe explicar.

EKSTERMI (Exterminar)

Perfekte pereigi; nepre tute detrui: /Hacer perecer perfectamente; irremisiblemente destruir todo:
  • La fajro ekstermis la tutan domon. /El fuego exterminó totalmente la casa.
  • Ni devas ekstermi tiun malbonan kutimon. /Debemos exterminar esa mala costumbre.
  • Feliĉe la ratoj estis ekstermitaj de nia domo. / Felizmente las ratas fueron exterminadas de nuestra casa.
  • La rezulto de tio estis timiga ekstermo de bestoj kaj plantoj. /El resultado de eso fue un  atemorizante exterminio de animales y plantas.
  • La ekstermado de la judoj estas unu el la plej teruraj agoj. /El exterminio de los judíos es una de las más terribles acciones.
  • Preskaŭ la tuta popolo mortis pro la ekstermanta malsano. /Casi toda la población murió por la enfermedad exterminadora.
  • Tiuj bestetoj jam preskaŭ ekstermiĝis de sur la tero. /Esos animalitos ya casi se exterminaron de la tierra.

EKZAKTA (Exacto)

Science ĝusta kaj severe preciza:/Científicamente justo y severamente preciso:
  • La priskribo ne estis tre ekzakta, sed ĉiuj komprenis, pri kio temas. /La descripción no era muy exacta, pero todos com-prendieron de qué se trataba.
  • Mi preferas ekzaktajn sciencojn. /Prefiero las ciencias exactas.
  • Ĉio devas esti kalkulita tre ekzakte. /Todo deber estar exactamente calculado.